Aanvullende Studie 1 - Verwekken of geboren worden?

Dit hoofdstuk begon met een citaat uit Paulus’ brief Galaten. Twee keer gebruikt de apostel een Grieks woord dat in de NBG vertaling wordt vertaald met “geboren uit een vrouw, geboren onder de wet”. De NBV leest: “geboren uit een vrouw en onderworpen aan de wet”. Het Griekse woord is ginomai dat een reeks betekenissen heeft: geschapen worden, ontstaan, geboren worden, geproduceerd worden, geworden zijn. In de brief staat een vorm van het werkwoord ginomai: genoomenon = geboren of geworden.

Het woord geboren uit de zin “geboren uit een vrouw” zou een sleuteltekst kunnen zijn. In het Grieks staat: genoomenon ek gunaikos. ek gunaikos betekent gewoon: uit een vrouw. Genomenon is verwant met het woord ‘egeneto’, een vorm van hetzelfde werkwoord ginomai. Deze werkwoordsvorm egeneto vinden we in het Johannesevangelie: “alle dingen zijn door het woord geworden [egeneto]” (Johannes 1:3). De Nieuwe Bijbel Vertaling leest: “Alles is erdoor ontstaan”. Het feit dat Jezus is geboren, geworden of ontstaan maakt duidelijk dat hij een begin moet hebben gehad. Het feit dat zijn ontstaan direct gerelateerd is aan Maria (want zij is de vrouw in kwestie), maakt de conclusie onvermijdelijk: Gods zoon is tot bestaan gekomen toen hij geboren werd uit Maria.

Naast het Griekse werkwoord ginomai komen we in het nieuwe testament een ander werkwoord tegen: gennaoo. Dit woord gennaoo heeft twee betekenissen: verwekt worden en geboren worden. Meer hoeft u niet te weten van de Griekse taal. Het gaat er nu alleen nog maar om uit het zinsverband af te leiden wat de betekenis is.

We moeten nog één probleem oplossen. In de vertaling van het Nederlands Bijbel Genootschap (NBG) wordt Lucas 1:35 als volgt vertaald: “De heilige Geest zal over u komen en de kracht des Allerhoogsten zal u overschaduwen; daarom zal ook het heilige, dat verwekt wordt, Zoon Gods genoemd worden”.

Maar de Nieuwe Bijbel Vertaling luidt: “De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken. Daarom zal het kind dat geboren wordt, heilig genoemd worden en Zoon van God”.

Waarom in de ene vertaling “verwekt wordt” en in de andere “geboren wordt”?

In het volgende geciteerde geval is de betekenis van ‘gennaoo’: geboren worden: “Rebekka was van onze vader Isaak zwanger [Grieks: koíten echein] van een tweeling, en al voor ze geboren waren [Grieks: gennaoo] en nog niets goeds of slechts hadden gedaan, werd haar gezegd: ‘De oudste zal de jongste dienen.’ (Romeinen 9:10).

We gaan nu terug naar Lucas 1:35 dat op verschillende manieren is vertaald:

‘Verwekt worden’ is in Lucas 1:35 een minderheids-vertaling.

Het is ook interessant te kijken hoe in Matteüs 1:2 hetzelfde woord ‘gennaoo’ wordt vertaald:

‘Verwekt worden’ is in Matteüs 1:2 een meerderheids-vertaling.

Ook is interessant om de vertalingen van Matteüs 1:16 met elkaar te vergelijken:

Maria,uit welke geboren is Jezus (Statenvertaling)

Maria, uit wie Jezus geboren is (NBG)

Maria, uit wie Jezus geboren is (Canisius)

Bij haar (Maria) werd Jezus verwekt (NBV)

Het woord gennaoo betekent dus niet in elke context ‘verwekt worden’. Soms betekent het ‘geboren worden’ en soms moét het ‘geboren worden’ betekenen. En soms betekent het zonder meer verwekken: “Maar die van de slavin was naar het vlees verwekt, doch die van de vrije door de belofte” (Galaten 4:23).

Soms wordt het woord als een metafoor gebruikt: “kom ik u een verzoek doen voor mijn kind, dat ik in mijn gevangenschap verwekt heb” (Filémon 10,11). “ik heb u in Christus Jezus door het evangelie verwekt” (1 Korintiërs 4:15,16). Het betreft hier overduidelijk een geestelijke verwekking door de prediking van het evangelie.

De cruciale vraag is: wat betekent het woord in Lucas 1:35?

Het antwoord moet uit de context worden afgeleid: “De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken”. Hier wordt de conceptie (9 maanden voor de geboorte) beschreven. De context leert ons dat Jezus een bijzondere verwekker had: God de Vader! En dan maakt het niet uit of we gennaoo vertalen met ‘verwekt worden’ of ‘geboren worden’.

Lucas 1:36 werpt mijns inziens eveneens licht op de zaak.

“En zie, Elizabet uwe nicht is ook zelve bevrucht met eenen zoon in haren ouderdom”. (Statenvertaling)

“Zie, uw bloedverwant Elisabet heeft ook een zoon ontvangen in haar ouderdom”.(Petrus Canisius)

“En zie, Elisabeth, uw verwante, is eveneens zwanger van een zoon in haar ouderdom”. (NBG)

“Luister, ook je familielid Elisabet is zwanger van een zoon, ondanks haar hoge leeftijd” (NBV)

Het woord ‘ook’, respectievelijk ‘eveneens’ in deze Schriftplaatsen, lijkt erop te duiden dat zowel Elisabet als Maria zwanger is geworden als gevolg van een verwekking. Het verschil is alleen (maar dat is fundamenteel) dat Elisabet is bevrucht door Zacharias, en Maria zwanger is geraakt uit de heilige geest ofwel door Gods kracht!

Tenslotte is het de moeite waard Matteüs 1:20 te bekijken. De engel wendt zich daar niet tot Maria, maar tot haar aanstaande man Jozef. Tegen hem zegt de engel: “Jozef, zoon van David, wees niet bang je vrouw Maria bij je te nemen, want het kind dat ze draagt is verwekt door de heilige Geest. Ze zal een zoon baren. Geef hem de naam Jezus, want hij zal zijn volk bevrijden van hun zonden.”.

Er staat in het Grieks: is in haar verwekt uit de heilige geest: en autei gennethèn ek pneumatos estin hagiou. Er staat in het Grieks: ‘in haar’. gennethèn is gewoon een vorm van het werkwoord gennaoo en betekent ‘verwekt’. Degenen die geen Grieks kennen, leren tussen de bedrijven door toch iets van de Griekse taal. Voor dit onderzoek heeft u niet meer nodig. Ziet u wel dat u geen expert hoeft te zijn om gedegen bijbelstudie te doen. Vaak horen we: ik ken geen Hebreeuws of Grieks, dus laat maar, te moeilijk. Mijn antwoord is: helemaal niet nodig om zo te denken. O ja, ik vergat nog iets: ek pneumatos estin hagiou betekent gewoon: uit de heilige geest (in het Grieks zonder hoofdletters).

De Petrus Canisius vertaling leest: wat in haar is geboren, is van de Heilige Geest. Deze lezing wijkt af van die in andere vertalingen. Ook de Herziene Voorhoeve vertaling die in Lucas 1:35 “geboren zal worden” heeft, leest in Matteüs 1:20 “want wat in haar is verwekt is uit [de] Heilige Geest”.

De Lutherse vertaling leest: is geboren. Vele vertalingen lezen in Matteüs 1:20 “is verwekt”, wat mij juist lijkt. De Naardense Bijbel heeft “gegenereerd”. De NWV (van het Wachttorengenootschap) leest: “in haar verwekt is”.

De Petrus Canisius vertaling leest in Matteüs 1:20 “in haar is geboren” en in Lucas 1:35: “daarom ook zal wat uit u wordt geboren”. Twee keer geboren: de eerste keer ‘in haar’, de tweede keer ‘uit haar’. Dat is eigenaardig. Wilde de vertaler van de Petrus Canisius vertaling ruimte creëren voor het dogma, dat de hemelse Jezus zijn hemelse positie verliet om in de schoot van Maria te wonen en na negen maanden als Godmens uit Maria te worden geboren?

Het doel van Jezus’ geboorte

Matteüs 1:21 “Ze zal een zoon baren. Geef hem de naam Jezus, want hij zal zijn volk bevrijden van hun zonden.”

Lucas 1:32,33 “Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal hem de troon van zijn Vader David geven. tot in eeuwigheid zal hij koning zijn over het volk van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.”

Enerzijds is Jezus gekomen om mensen van hun zonden te verlossen. Anderzijds is hij gekomen om koning te worden.